Βαρηκοΐα – Κώφωση

Τι εννοούμε όταν λέμε βαρηκοΐα;

Όταν μιλάμε για βαρηκοΐα αναφερόμαστε στη μικρή ή μεγάλη δυσκολία ενός παιδιού να ακούσει – μιλάμε δηλαδή για κάποιο βαθμό απώλειας ακοής.

Τι πρέπει να προσέχουν οι γονείς;

Οι γονείς είναι καλό να είστε σε εγρήγορση και να υποπτευθείτε ότι πιθανώς κάτι δεν πάει καλά με την ακοή του μωρού ή του παιδιού εάν:

• Το μωρό σας δεν γυρίζει το κεφάλι του προς μια πηγή ήχου
• Γυρίζει το κεφάλι του προς εσάς μόνο αν υψώσετε τον τόνο της φωνής σας
• Καταλαβαίνει ή αποκρίνεται μόνο αν του φωνάξετε
• Δεν ανταποκρίνεται στα παιδικά παιχνίδια που παράγουν ήχους
• Δεν ανταποκρίνεται σε παραμύθια και παιδικά τραγουδάκια
• Δεν υπακούει σε απλές εντολές
• Δεν ακούει το κουδούνι
• Έχει καθυστερήσει να μιλήσει
• Θέλει να ακούει το ραδιόφωνο και την τηλεόραση πολύ δυνατά
• Υποφέρει από συχνά κρυολογήματα, βρογχίτιδες κλπ
• Είναι συχνά εκνευρισμένο (και αναφέρομαι και στην πολύ μικρή ηλικία)

Διευκρινίζω ότι σε περίπτωση που παρατηρείτε κάτι ή κάποια από τα παραπάνω δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το παιδί σας έχει πρόβλημα ακοής-απλά είναι καλό να μην αγνοήσετε αυτές τις ενδείξεις.

Πόσο συχνή είναι η βαρηκοΐα;

Σε κάθε χίλια παιδιά περίπου τα δύο (2) έως τέσσερα (4) παιδιά παρουσιάζουν βαρηκοΐα που ποικίλει σε βαθμό.

Ποια είναι τα αίτια και οι τύποι βαρηκοΐας που προκαλούν;

Η βαρηκοΐα μπορεί να είναι συγγενής, δηλαδή να υπάρχει από τη γέννηση του παιδιού και μπορεί να οφείλεται για παράδειγμα σε κληρονομικούς παράγοντες όπως τα παθολογικά γονίδια (σύνδρομα κλπ). Η προγεννητική βαρηκοία μπορεί να οφείλεται σε λοιμώξεις της μητέρας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης όπως η ερυθρά, ή σε προωρότητα του νεογνού κ.α. Επιπλέον, η περιγεννητική βαρηκοία μπορεί να οφείλεται σε τραυματισμούς ή ανοξία του νεογνού κατά τον τοκετό. Η βαρηκοΐα μπορεί να είναι και επίκτητη, δηλαδή να εμφανισθεί μετά τη γέννηση, για παράδειγμα εξαιτίας κάποιας λοίμωξης όπως η παρωτίτιδα ή η ιλαρά, ή να οφείλεται σε έκθεση σε υπερβολικό θόρυβο, σε κατανάλωση ωτοτοξικών φαρμάκων, σε τραυματισμούς κ.α

Η βαρηκοία που μπορεί να παρουσιάσουν τα παιδιά μπορεί να είναι:

α) νευροαισθητήρια που οφείλεται σε βλάβη του ακουστικού νεύρου (βλάβη στην αντίληψη του ήχου),
β) αγωγιμότητας που οφείλεται σε βλάβη στον έξω ακουστικό πόρο ή στο μέσο ούς, για παράδειγμα εξαιτίας της παρουσίας ξένου σώματος, βύσματος κυψέλης οξείας εξωτερικής ωτίτιδας, οξείας μέσης ωτίτιδας, διάτρησης τυμπανικής μεμβράνης, συγγενείς ανωμαλίες οσταρίων, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να γίνει αγωγή του ήχου και να εμποδίζεται να μεταδοθεί ο ήχος στον κοχλία (Αρτόπουλος, Βλασταράκος 2014)
γ) μεικτή (όπου είναι ο συνδυασμός των δύο παραπάνω)

Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς εάν παρατηρήσουν ότι κάτι δεν πάει καλά;

Όσο πιο έγκαιρα διαγνωστεί η βαρηκοΐα τόσο πιο αποτελεσματική θα είναι η αντιμετώπισή της. Επομένως, οι γονείς πρέπει να πάνε το παιδί τους σε ιατρό ωτορινολαρυγγολόγο για να το εξετάσει. Η εξέταση της ακοής δεν είναι δύσκολη, ούτε χρονοβόρα. Γίνεται με διάφορους τρόπους, όπως μέσω της παιχνιδοακοομετρίας, της ακοομετρίας ελευθέρου πεδίου, μέσω δοκιμασιών με εικόνες, με τυμπανομετρία, Ακοομετρία ακουστικών προκλητών δυναμικών, καθώς και με ωτοακουστικές εκπομπές (Λ. Καρελάς, Ω.Ρ.Λ). Σε ορισμένες από αυτές τις εξετάσεις χρειάζεται η συνεργασία του παιδιού. Ο έμπειρος ιατρός θα βρει τον τρόπο να συνεργαστεί το παιδί για να ολοκληρωθεί η εξέταση σωστά. Στην περίπτωση που το παιδί είναι πολύ μικρό και δεν συνεργάζεται, ή είναι μωρό, ο ιατρός Ω.Ρ.Λ θα σας εξηγήσει για τις εναλλακτικές και θα σας οδηγήσει και συμβουλέψει για το πώς θα γίνει η εξέταση. Ευτυχώς τώρα πια η ακοή των περισσότερων νεογέννητων συνήθως ελέγχεται στη χώρα μας ήδη από το μαιευτήριο μετά τον τοκετό.

Σε περίπτωση που βρεθεί ότι το παιδί έχει απώλεια ακοής, ο ιατρός θα αποφασίσει για την πιο κατάλληλη θεραπεία. Η θεραπεία μπορεί να είναι απλή ή πιο πολύπλοκη. Μπορεί να χρειάζεται φαρμακευτική αντιμετώπιση ή χειρουργική επέμβαση ή μπορεί το παιδί να ωφεληθεί με τη χρήση ακουστικών βαρηκοΐας.

Τι είναι τα ακουστικά βαρηκοίας;

Τα ακουστικά βαρηκοΐας είναι ηλεκτρονικές συσκευές που βελτιώνουν την ακουστική ικανότητα. Δηλαδή, ενισχύουν τους ήχους που έρχονται στο αυτί-τους κάνουν πιο δυνατούς και πιο καθαρούς, ανάλογα με το πρόβλημα του κάθε παιδιού. Το παιδί ακούει καλύτερα και ως αποτέλεσμα κατανοεί καλύτερα την ομιλία των άλλων και με την κατάλληλη εκπαίδευση ομιλίας και λόγου, αποκτά και το ίδιο καλύτερη λεκτική επικοινωνία.

Τι είναι το κοχλιακό εμφύτεμα;

Σε ορισμένα παιδιά που έχουν σοβαρή νευροαισθητήρια βαρηκοία/κώφωση και που δεν ωφελούνται από τα ακουστικά βαρηκοΐας, ο ιατρός Ω.Ρ.Λ μπορεί να προτείνει την εμφύτευση μιας ηλεκτρονικής συσκευής – το κοχλιακό εμφύτευμα, το οποίο τοποθετείται με χειρουργική επέμβαση. Σκοπός της συσκευής είναι να αντικαταστήσει τη λειτουργία των τριχωτών κυττάρων που έχουν καταστραφεί.

Γιατί όταν το παιδί δεν ακούει καλά έχει πρόβλημα στην ομιλία και τον λόγο;

Το παιδί με βαρηκοΐα δεν μπορεί να αντιληφθεί τους ήχους ξεκάθαρα ή και καθόλου ώστε να τους κατεργασθεί για να αναπτύξει τον προφορικό λόγο και την ομιλία του με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν τα ακούοντα παιδιά.

Η Βαρηκοΐα χρειάζεται ομαδική αντιμετώπιση

Ομάδα επιστημόνων είναι απαραίτητο να ασχοληθεί με την οικογένεια που έχει βαρήκοο παιδί. Σε τόσα χρόνια που εργάζομαι ως Λογοθεραπεύτρια έχω δει ότι πράγματι με τη συνεργασία επιτυγχάνεται το μέγιστο αποτέλεσμα.

Κατά συνέπεια, η/ο λογοθεραπευτής, η/ο ψυχολόγος, η/ο εργοθεραπευτής, η/ο ειδικός παιδαγωγός, η/ο νηπιαγωγός, η/ο δάσκαλος, η/ο οικογενειακός σύμβουλος, η/ο παιδίατρος, ο τεχνικός ακουστικών, και κυρίως ο ιατρός Ω.Ρ.Λ θα αποτελούν την ομάδα συνεργασίας, όπου κατά τον δυνατόν θα πρέπει να επικοινωνούν σε τακτά χρονικά διαστήματα.

ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

→ Ο πρώτος και βασικός στόχος της Λογοθεραπείας είναι να βγει το παιδί από το σκοτάδι της επικοινωνιακής απομόνωσης.

• Χρησιμοποιούμε λοιπόν δυναμικά την υπολειπόμενη ακοή.
• Καταρχάς, πολύ σημαντική είναι η χειλεανάγνωση όπου σε συνδυασμό με την αύξηση της ακοής μέσω των ακουστικών βαρηκοΐας (όταν μπορεί να γίνει χρήση τους), τα παιδιά διευκολύνονται στην κατανόηση των ηχητικών εκφορών των άλλων και ενθαρρύνονται στην επικοινωνία.
• Για την ηχητική εκφορά των φωνημάτων-γραμμάτων, η όραση και η αφή είναι το κλειδί που ξεκλειδώνει τον θησαυρό της έκφρασης. Με την όραση, το παιδί θα δει τον τόπο που αρθρώνονται οι ήχοι.
• Το βαρήκοο παιδί λοιπόν πρέπει να νιώσει, να αισθανθεί τον ήχο που δεν ακούει.
• Με την αφή το παιδί θα καταλάβει τις διαφορές ανάμεσα στα ηχηρά και τα άηχα φωνήματα, όπως για παράδειγμα τη διαφορά του άηχου εξακολουθητικού θήτα από το ηχηρό εξακολουθητικό δέλτα (θ/δ), τα οποία αν και το παιδί τα βλέπει να γίνονται στον ίδιο τόπο, διαφέρουν όμως στην ηχηρότητα.
• Με την εξάσκηση, κάθε ήχος θα ενωθεί με ένα φωνήεν και θα γίνει συλλαβή, η συλλαβή θα γίνει λέξη και η λέξη πρόταση. Βέβαια ένας ήχος δεν έχει τον ίδιο βαθμό ευκολίας ή δυσκολίας στην αρχή στη μέση ή στο τέλος μιας λέξης. Κατά συνέπεια, το παιδί διδάσκεται κάθε ήχο σε κάθε περιβάλλον.
• Στη συνέχεια το παιδί καλείται να μπορέσει να περιγράψει ένα συμβάν, μια εικόνα με όσο γίνεται σωστότερη άρθρωση και δομή. Οι χρόνοι, καταλήξεις, τα αντίθετα, οι προθέσεις, όλα μετράνε, όλα διδάσκονται οργανωμένα και συστηματικά.
• Στη διδασκαλία των βαρήκοων παιδιών, είναι καλό να χρησιμοποιηθεί κάθε τρόπος επικοινωνίας, όπως εικόνες νοήματα, χειρονομίες, αντικείμενα σε πραγματικό μέγεθος ή σε μικρογραφία, πλούσιο γνωστικό υλικό, θεατρικό παιχνίδι, έτσι ώστε να κατανοήσει το παιδί από την αρχή ότι σε κάθε αντικείμενο αντιστοιχεί και μια λέξη και ούτω καθεξής. Η κατανόηση λοιπόν προηγείται της έκφρασης.
• Με το που αρχίζει το παιδί να κατανοεί καλύτερα αντικείμενα, ρήματα και στη συνέχεια απλές εντολές, ακόμα και να μην έχει αρχίσει να μιλάει- εντάσσεται καλύτερα στο κοινωνικό του περιβάλλον, είτε είναι το σχολικό του περιβάλλον, είτε είναι το οικογενειακό του περιβάλλον, είτε είναι το περιβάλλον της γειτονιάς του. Αυτό συμβαίνει διότι κατανοώντας τους γύρω του καλύτερα, αντιδρά σύμφωνα με το αναμενόμενο, με αποτέλεσμα οι γύρω του να αισθάνονται πιο άνετα και πιθανώς να είναι θετικότερα διατεθειμένοι απέναντι στο παιδί.
• Υποστηρίζω ένθερμα, ότι η δύναμη της γλώσσας είναι το λεξιλόγιο-είναι η καρδιά της! Πλούσιο λεξιλόγιο λοιπόν!
• Τα βαρήκοα παιδιά που καλούνται να ενταχτούν ισάξια στο σχολείο των ακουόντων, τρέχουν έναν άνισο αγώνα. Οι απαιτήσεις είναι πάρα πολλές. Σπάνια βαρήκοο παιδί θα κατανοήσει τον καθηγητή αν αυτός έχει γυρισμένη την πλάτη του κατά την παράδοση. Σπάνια θα μπορέσει να ενταχθεί σε παρέα παρεκτός αν αυτή είναι δυάδα. Στα τρία παιδιά θα χάσει το νόημα της συζήτησης.

ΑΝΑΓΝΩΣΗ

• Και επιτέλους έρχεται η ώρα της ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ. Και σαν με το μαγικό ραβδί της, ανοίγει έναν υπέροχο κόσμο για τα παιδιά με βαρηκοΐα. Όσο κόπο έκανε το παιδί όλο αυτά τα χρόνια πριν να πάει στο σχολείο αποκτά νόημα. Οι λέξεις, οι προτάσεις, οι περιγραφές. Όλα ζωντανεύουν. ΓΙΑΤΙ;; Μην ξεχνάτε ότι τα βαρήκοα παιδιά, ως επί το πλείστον, είναι απόλυτα φυσιολογικά όσον αφορά στη νοημοσύνη τους. Μπορούν να επιτύχουν και να μάθουν ακριβώς ό,τι και τα ακούονται παιδιά στην εκπαίδευση. Δεν είναι ο πυρήνας λοιπόν που έχει πρόβλημα. Είναι η είσοδος και η διαδρομή προς τον πυρήνα μέσω της ακοής. Όταν η πληροφορία δοθεί μέσω άλλης εισόδου, όπως είναι η όραση με την ανάγνωση, τότε η πρόσβαση είναι ελεύθερη. Στη λογοθεραπεία διδάσκω τα παιδιά να διαβάζουν αρκετά νωρίς ή τουλάχιστον διδάσκω τις αρχές της ανάγνωσης έτσι ώστε να συμβαδίζουν με τους συμμαθητές τους κατά την αναγνωστική τους πορεία.

Ορισμένα λοιπόν από τα χαρακτηριστικά της ομιλίας και της γλώσσας των παιδιών με βαρηκοΐα είναι τα εξής

Όσον αφορά στα ΤΕΜΑΧΙΑΚΑ χαρακτηριστικά

Τα βαρήκοα παιδιά όπως είναι αναμενόμενο κάνουν πολλά λάθη στην άρθρωσή τους διότι δεν μπορούν αυθόρμητα να συγκρίνουν το πρότυπο του ήχου, της συλλαβής, ή πιο δύσκολα της λέξης που ακούνε μέσω των ακουστικών, με τον ήχο που τα ίδια παράγουν, έτσι ώστε να εγκρίνουν ή να απορρίψουν την ίδια την παραγωγή τους και τελικά να διορθώσουν την παραγωγή τους και να φτάσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Στην περίπτωση της βαριάς βαρηκοΐας ή στην περίπτωση της κώφωσης αυτό είναι ακόμα πιο δύσκολο. Τα προβλήματα στην άρθρωση αφορούν τόσο στα φωνήεντα όσο και στα σύμφωνα. Μόνο που στην περίπτωση των συμφώνων η παραγωγή τους απαιτεί τη συμμετοχή περισσότερων αρθρωτών καθώς και έχουν περισσότερες διαφοροποιήσεις από τα φωνήεντα και κατά συνέπεια απαιτούν μεγαλύτερη ακρίβεια για να γίνουν καταληπτά από τους ακούοντες.

Τα πιο συνηθισμένα λάθη που κάνουν τα παιδιά

• Γενικά κάνουν λάθη και στον τόπο της άρθρωσης των φωνημάτων αλλά και στον τρόπο με τον οποίο τα αρθρώνουν. Όταν μιλάμε για τόπο άρθρωσης εννοούμε το πώς τοποθετούνται οι αρθρωτές για να παραχθεί κάποιο φώνημα. Για παράδειγμα, τα πάνω δόντια πρέπει να ακουμπήσουν στο κάτω χείλος για να παραχθεί το φ και το β. Τα περισσότερα λάθη που κάνει το παιδί είναι για τους ήχους που φαίνονται λιγότερο, δηλαδή για τους ήχους που παράγονται στο μεσαίο και στο πίσω μέρος της στοματικής κοιλότητας. Με αυτό το δεδομένο, τα φωνήματα που παράγονται αρκετά μέσα στη στοματική κοιλότητα δεν είναι καθόλου ορατά στα βαρήκοα παιδιά και κατά συνέπεια τα αντικαθιστούν με κάποιο πιο ορατό φώνημα ή τα παραλείπουν. Συνήθως, οι ήχοι που παράγονται στο πίσω ή στο μεσαίο μέρος της στοματικής κοιλότητας αντικαθίστανται με ένα γλωσσικό έκκροτο που είναι ένας λίγο ασυνήθιστος ήχος και ο οποίος χρειάζεται συγκεκριμένη τεχνική για να ξεχαστεί.
• Επιπλέον, παραλείπουν το τελικό σύμφωνο (-ς), καθώς και τα περισσότερα συριστικά, τα οποία για να γίνουν καταληπτά πρέπει ο αέρας να βγει από το πίσω μέρος της στοματικής κοιλότητας, να περάσει πάνω από τη γλώσσα ανεμπόδιστα και δημιουργώντας ένα στενό αυλάκι, με ταχύτητα να κατευθυνθεί και να βγει από ένα κεντρικό μικρό άνοιγμα ανάμεσα στα δόντια. Τα βαρήκοα παιδιά δυσκολεύονται ιδιαίτερα στα συριστικά όπως σ,ζ,ξ,ψ,τσ,τζ, διότι συνήθως και στην πιο ελαφριά βαρηκοΐα, αυτά και όσα βρίσκονται στις υψηλές συχνότητες πλήττονται περισσότερο.
• Όσον αφορά στον τρόπο της άρθρωσης στον οποίο αναφέρθηκα προηγουμένως, αφορά στη σχέση της ροής του αέρα με τους αρθρωτές όπως τα χείλη, τη γλώσσα, την υπερώα κλπ. Ο τρόπος της άρθρωσης επηρεάζει σημαντικά την καταληπτότητα της ομιλίας και καθορίζει αν για παράδειγμα ένας ήχος ακουστεί ένρινα ή όχι, αν ένας ήχος ακουστεί με εξακολουθητική ροή του αέρα (όπως στα σ, θ, β) ή με ξαφνική έκρηξη του αέρα, διότι οι αρθρωτές εμποδίζουν προς στιγμή την έξοδο του αέρα και ξαφνικά επιτρέπουν την απότομη έξοδό του (όπως στα π, τ, κ ).
• Επιπλέον, ο τρόπος άρθρωσης καθορίζει αν ένας ήχος ακουστεί ηχηρός (αν δηλαδή παραχθεί ήχος) ή άηχος (αν δεν παραχθεί ήχος) ανάλογα δηλαδή, με το αν πάλλονται ή όχι οι φωνητικές χορδές κατά τη φώνηση ή όχι (όπως στα φ,β / θ, δ / χ.γ).
• Γίνεται λοιπόν σαφές ότι οποιαδήποτε αλλαγή στον τόπο ή στον τρόπο άρθρωσης των φθόγγων αλλάζει την ταυτότητα των λέξεων και δυσχεραίνει την καταληπτότητα της ομιλίας. Τα βαρήκοα παιδιά δυσκολεύονται ιδιαίτερα όπως αναφέραμε και στον τόπο άρθρωσης των φθόγγων αλλά πολύ περισσότερο στον τρόπο άρθρωσής τους. Κατά συνέπεια, η ταυτότητα της λέξης ‘βαλίτσα’ μπορεί να μετατραπεί σε ‘μπαλίτα’, εφόσον ο αρχικός χειλοδοντικός ήχος β, αντικαταστάθηκε με το διχειλικό μπ, και ταυτόχρονα, επηρεάστηκε και στον τρόπο άρθρωσης διότι το τριβόμενο, εξακολουθητικό τσ, μετατράπηκε σε στιγμικό-έκκροτο μπ, καθώς και το προστριβόμενο το αντικαταστάθηκε με το εκκρητικό τ.