Ειδικές Αναπτυξιακές Δυσχέρειες Σχολικών Ικανοτήτων

ΔΥΣΛΕΞΙΑ → διαταραχή της ανάγνωσης

ΔΥΣΓΡΑΦΙΑ → διαταραχή της γραπτής έκφρασης

Ένας πατέρας μου τηλεφώνησε με το εξής ερώτημα. Θα ήθελα να μου πείτε εάν ο γιος μου έχει δυσλεξία για να τον βοηθήσω ή αν είναι αδιάφορος για να τον μαλώσω;;! ! Όπως και αυτός ο πατέρας, πολλοί γονείς αναρωτιέστε αν το παιδί σας είναι αδιάφορο για τα μαθήματα ή έχει κάποια εγγενή δυσκολία που το εμποδίζει στη μάθηση της ανάγνωσης, της γραφής και των μαθηματικών. Παρακάτω θα σας εξηγήσω γιατί δικαίως ο πατέρας αυτός είχε το συγκεκριμένο ερώτημα.

• Αρχικά θέλω να διευκρινίσω ότι θα αναφερθώ κυρίως στην αναπτυξιακή διαταραχή της ανάγνωσης σε αντίθεση με την επίκτητη δυσλεξία, η οποία μπορεί να παρουσιαστεί ύστερα από κρανιοεγκεφαλική κάκωση και άλλες αιτίες. Η αναπτυξιακή διαταραχή της ανάγνωσης φέρει κατά καιρούς διαφορετικές ονομασίες από έγκριτους επιστήμονες, αλλά επειδή δεν θέλω να σας κουράσω με απίστευτες λεπτομέρειες θα επικεντρωθώ στο γεγονός ότι σε αυτή τη διαταραχή το παιδί δυσκολεύεται να διαβάσει ή ακόμα και να κατανοήσει αυτό που διαβάζει παρόλο που έχει φυσιολογική νοημοσύνη. Υπάρχουν διαφορετικά είδη δυσλεξίας ανάλογα με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ανάγνωσης που εκδηλώνει κάθε παιδί καθώς επίσης και με τις ειδικές δυσκολίες που παρατηρούνται. Η κατηγοριοποίηση αφορά κυρίως στον θεραπευτή γι’αυτό θα χρησιμοποιώ τον όρο δυσλεξία για όλα τα είδη.
• Η φωνολογική επίγνωση όπως και η φωνημική επίγνωση (όπου το παιδί αντιστοιχεί κάθε φώνημα με την γραπτή μορφή του καθώς και αναλύει και συνθέτει τα φωνήματα μέσα στη λέξη), η ικανότητα συλλαβισμού, η ορθογραφία, η μορφολογία, η σύνταξη, η αναγνωστική κατανόηση, η πραγματολογία, καθώς και η ταχύτητα της ανάγνωσης είναι μερικοί από τους τομείς που ελέγχουμε για να αξιολογήσουμε εάν ένα παιδί έχει δυσλεξία ή όχι. Υποψήφια για δυσλεξία είναι περισσότερο τα παιδιά που ίσως έχουν οικογενειακό ιστορικό δυσλεξίας, ή που είχαν γλωσσική καθυστέρηση, δυσκολία στην απομνημόνευση τραγουδιών, δυσκολία στην μνημονική ανάκληση λέξεων κ.α. Επιπλέον, η δυσλεξία συνυπάρχει σε αρκετά παιδιά και με διάσπαση προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα.

• Κατά την αξιολόγηση, ιδιαίτερη δυσκολία παρατηρείται στην ανάγνωση των άγνωστων λέξεων π.χ λάμνω, των πολυσύλλαβων λέξεων π.χ σκουπιδοντενεκές καθώς και στην ανάγνωση των ψευδολέξεων (για παράδειγμα πελο, σατι, μεπο, μακιτα). Σύνηθες αναγνωστικό αποτέλεσμα όσον αφορά στις πολυσύλλαβες και στις άγνωστες λέξεις είναι ότι τα παιδιά προτρέχουν ή μαντεύουν τη λέξη. Κατά συνέπεια η λέξη ‘σκουπιδιάρης” μπορεί να διαβαστεί “σκούπα” ή “σκουπίζει”. Παρατηρείται επίσης ότι το παιδί μπορεί να διαβάσει την πρώτη συλλαβή μιας λέξης και την τελευταία της επόμενης όπως για παράδειγμα το ή “ο σκουπιδιάρης μαζεύει” να το διαβάσει “σκύβει”. Η αναγνωστική ταχύτητα των παιδιών ποικίλει ανεξάρτητα από τα λάθη τους. Μερικά διαβάζουν γράμμα-γράμμα, άλλα συλλαβή συλλαβή και άλλα κάνουν μια ολιστική ανάγνωση ‘πηδώντας γραμμές, αντικαθιστώντας γράμματα και αντιστρέφοντας ήχους.
• Συχνά ο τονισμός της πιο σημαντικής λέξης μέσα στην πρόταση χάνεται τελείως, όπως επίσης και η απόδοση των σημείων στίξης όπως το θαυμαστικό (!) και το ερωτηματικό (;). Ο επιτονισμός και η μελωδία επίσης επηρεάζονται και ως αποτέλεσμα δεν αποδίδονται τα συναισθήματα.
• Είναι εντυπωσιακό ότι παρόλη την αναγνωστική τους δυσκολία ή και τον πολύ αργό αναγνωστικό ρυθμό, αρκετά από τα παιδιά κατανοούν το νόημα του κειμένου τους. Πιο σοβαρές είναι οι περιπτώσεις όπου η αναγνωστική δυσκολία δυσχεραίνει και την κατανόηση του κειμένου.
• Αρκετά παιδιά με δυσλεξία δυσκολεύονται ιδιαίτερα και στον γραπτό λόγο εφόσον ο γραπτός λόγος έπεται της ανάγνωσης και κατά συνέπεια προϋποθέτει την κατάκτηση πολλών από τους τομείς που προανέφερα. Ο γραπτός λόγος αφορά εξίσου και τον τρόπο γραφής αλλά και τη γραπτή έκφραση. Ο τρόπος γραφής τους μπορεί να είναι ασύμμετρος, ανοργάνωτος και μερικές φορές να υπάρχει δυσκολία στο κράτημα και τη χρήση του μολυβιού. Το παιδί μπορεί να γράφει δυσανάγνωστα, να γράφει γράμματα που δεν εφάπτονται στις γραμμές, να χρησιμοποιεί ανακατεμένα τα κεφαλαία και τα πεζά γράμματα, να γράφει γράμματα με διαφορετικό μέγεθος, να αντιστρέφει γράμματα, να τα παραλείπει, να έχει καθρεπτική γραφή. Επιπλέον, το παιδί μπορεί να παραλείπει τα σημεία στίξης, να προσθέτει ή να αφαιρεί συλλαβές, να αντικαθιστά ηχητικά ή οπτικά παρόμοια γράμματα (για παράδειγμα δ,σ,ρ).
• Επίσης, το παιδί μπορεί να αφήνει υπερβολικό κενό ανάμεσα στα γράμματα της ίδιας λέξης ή και ελάχιστο. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με τα κενά ανάμεσα στις λέξεις. Τα λανθασμένα όρια των λέξεων παρατηρούνται συχνά, όπου είτε κολλάνε τη συλλαβή της επόμενης λέξης στην προηγούμενη, είτε δεν αφήνουν κανένα περιθώριο ανάμεσα στις λέξεις (όλες οι λέξεις είναι κολλημένες), είτε κόβουν τις λέξεις π.χ (Κατε ρίνα).
• Η γραπτή έκφραση μπορεί να επηρεαστεί και βαθύτερα, δηλαδή να είναι ανοργάνωτη, να επαναλαμβάνονται λέξεις και σκέψεις καθώς και να μένουν οι φράσεις και οι σκέψεις ανολοκλήρωτες με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η απόδοση του νοήματος. Επιπλέον, εξαιτίας της δυσγραφίας, το παιδί δυσκολεύεται να διαβάσει το ίδιο του το γραπτό για να το διορθώσει. Τα περισσότερα παιδιά με δυσλεξία κουράζονται γρήγορα έτσι περιορίζονται σε σύντομα κείμενα χωρίς λεπτομέρειες, ή όταν γράφουν λεπτομέρειες μπορεί να φύγουν από το θέμα τους αφού δεν ολοκληρώνουν το κείμενό τους. Πολλές φορές τα παιδιά προτιμούν να κάνουν ασκήσεις πολλαπλών επιλογών ή αντιστοιχίας (για παράδειγμα με συνώνυμα ή αντώνυμα) παρά να διαβάσουν ή να γράψουν ένα κείμενο.
• Συχνά απογοητεύονται από τον εαυτό τους εξαιτίας της δυσκολίας τους αποθαρρύνονται στο να διαβάσουν εξωσχολικά βιβλία με αποτέλεσμα ορισμένα να έχουν περιορισμένο λεξιλόγιο. Οι δυσκολίες που το παιδί με δυσλεξία αντιμετωπίζει είναι αρκετές. Δεν καταλαβαίνει γιατί διαφέρει από τους συμμαθητές του. Το πιο σημαντικό όμως είναι η ψυχολογική κατάσταση, η αυτοεικόνα και η αυτοεκτίμηση του παιδιού μέσα στην τάξη.